Men dient vijf dingen in gedachten te houden wanneer men probeert het wezen van de mysticus te begrijpen: zijn temperament, zijn droom, zijn kijk op het leven, zijn meditatie en zijn verwerkelijking. Het is niet eenvoudig om uit te vinden of een ziel een mysticus is of niet. Maar net zoals verguldsel en goud twee verschillende dingen zijn en imitatie-goud niet standhoudt wanneer dat wordt beproefd, zo is het ook met degene die niet een ware mysticus is. Het is gemakkelijk om als een mysticus te praten, om als een mysticus te handelen, maar het is moeilijk om wanneer de beproeving komt die te doorstaan.
Op een dag merkte een mysticus die in een tuin aan het wandelen was een bijzonder mooie roos op. Aangetrokken door haar schoonheid riep hij uit: ´Geprezen zij God!´, liep op de roos af en kuste haar. Zijn discipelen, die achter hem aan liepen, plukten toen ieder een bloem en kuste die vijftig keer. De tuinman ergerde zich erover en liep mopperend op hen af, maar zij zeiden dat ze alleen maar het voorbeeld van hun leraar hadden opgevolgd. De leraar zweeg. Maar toen zij een eindje verder waren gelopen zagen ze een smid aan het werk en gloeide er een heet ijzer in het vuur. De leraar naderde het en sprak dezelfde woorden uit: ´Gezegend zij God!´, nam het hete ijzer uit het vuur en kuste het. Hij vroeg zijn discipelen: ´Waarom volgen jullie me hierin niet?´ Maar niemand van hen durfde het.
Wanneer men in het oosten weet dat iemand een mysticus is dan proberen ze geen oordeel te vellen als hij een bloem heeft gekust of als hij het vuur heeft gekust. Zij beschouwen het allemaal als iets wat behoort bij het temperament van de mysticus.
Er is een ander verhaal over een mysticus dat een andere kant van zijn temperament uitlegt. Het gaat over de leider van de Qadiri-Soefis in Bagdad, die één van de grootste mystici van de wereld is geweest. Op een dag toen hij zich aan het gereed maken was om zijn diner te nuttigen kwam er een moeder naar hem toe, die zich zeer ergerde aan de leraar. Op de tafel bevond zich een kipschotel. En zij zei: ´U heeft mij zoon een vegetarisch dieet voorgeschreven en hij wordt almaar dunner en bleker. En hier zit u, terwijl u kip eet!´ De leraar glimlachte en zei vriendelijk: ´Zeer vereerde vrouwe, kijk eens hier,´ en hij nam de deksel van de schotel en de kip sprong op. En hij voegde eraan toe: ´Op de dag dat uw zoon de kip kan laten opspringen, mag hij die ook eten.´
Je kunt het niet voorwenden een mysticus te zijn. Je wordt als mysticus geboren. Een mysticus kan zich ongetwijfeld tijdens zijn leven ontwikkelen, dat is een andere kwestie. Maar als je denkt dat je een mysticus kunt nabootsen dan vergis je je, dan kun je nooit. Kan iemand, nog afgezien van een mysticus, een zanger nabootsen en op correcte wijze zingen of kan iemand een schilder nabootsen en goed schilderen of een dichter nabootsen en gedichten schrijven? Nooit. Of je bent het of je bent het niet.
Net zoals er binnen een schoolopleiding of binnen allerlei andere soorten training bepaalde niveaus zijn die je bereikt naarmate je vordert, zijn er ook binnen de mystiek niveaus. Namen als Wali, Ghauth, Qutb, Nabi en Rasul horen bij de verschillende niveaus van meesters, heiligen en profeten.
Het temperament van een mysticus is een koninklijk temperament. Het verschil tussen een koning en een mysticus is dat de mysticus een koning zonder zorgen is. En zijn voornaamste idee is dat wat er ook gebeurt, dat het met de beste bedoelingen gebeurt. Met andere woorden, dat niets er werkelijk toe doet. Voor een mysticus bestaat de tijd niet, die is alleen op de klok te vinden. Het leven is voor hem eeuwig en de tijd tussen geboorte en dood is een illusie. Het mystieke temperament is avontuurlijk en impulsief. De mysticus kan gemakkelijk ergens in springen en er weer gemakkelijk uit komen. Of dat nu in water, vuur of in wat dan ook is. Als de mysticus denkt dat hij naar het zuiden dient te gaan of als hij vindt dat hij naar het noorden dient te gaan dan zal hij zijn hersenen niet vermoeien met zich af te vragen waarom hij zou moeten gaan. Hij weet slechts dat er voor hem een roep is om te gaan en dan gaat hij. Wellicht dat hij er daar de reden voor vindt.
Hij accepteert elke goede en slechte ervaring als een les en hij denkt dat ze hem allemaal verder voeren. Als het een slechte ervaring is dan is dat ook een les. Als het een goede ervaring is, des te beter, maar ze voeren hem allemaal in de richting van het doel van zijn leven. De kwaliteit van de mysticus is de naar buiten gerichte kwaliteit, de sympathiserende, liefhebbende kwaliteit. Maar toch is de mysticus ongehecht en onverschillig. Diepe liefde aan de ene kant, onverschilligheid aan de andere. Samen vormen zij de balans van zijn leven. In het liefhebben van een ander heeft hij God lief, in het dienen van een ander dient hij God, in het helpen van een ander helpt hij God. En op deze wijze verheerlijkt hij. In het wereldse leven is noch een stijging noch een daling belangrijk voor hem, maar tegelijkertijd kan hij al deze zaken wel ervaren. Wees niet verbaasd als je een mysticus op de troon ziet zitten, omhangen met goud, zilver en juwelen en voel geen afkeer als je op straat een mysticus in de vorm van een bedelaar ziet, gehuld in lompen. Hij is in alle omstandigheden een koning, een koning zonder zorgen, een koning wiens koninkrijk voort zal duren, een koning die nooit het gevaar loopt dat hem zijn koninkrijk zal worden afgepakt.
Het mystieke temperament is hetzelfde als het temperament van elk menselijk wezen, wellicht alleen wat intenser. Een mysticus kan intens vergenoegd en intens verongenoegd zijn. Hij kan vreugde op diepe wijze voelen en hij kan zorgen op diepe wijze voelen, veel dieper dan de gemiddelde persoon, omdat hij meer leeft en derhalve zijn gevoelens intenser zijn. Tegelijkertijd is het de zelfbeheersing van de mysticus die zijn genoegen en ongenoegen en zijn vreugde en zorgen in balans houdt. Het kan zijn dat anderen niet kunnen beseffen of het kunnen voelen; desalniettemin zou de mysticus geen mysticus zijn, als zijn gevoelens niet delicaat zouden zijn en als er zich geen subtiliteit in hem zou bevinden. Aan de ene kant is de mysticus uiterst subtiel en aan de andere kant is hij uiterst eenvoudig. Hij kan uiterst wijs zijn en hij kan totaal onschuldig zijn. Mensen noemen de mysticus Pir, wat oud betekent en toch kan hij als een kind, als een baby, zijn. Hij kan reuzen onder controle houden en toch kan hij als een kind geleid worden. De woorden van een mysticus kunnen eenvoudig en tegelijkertijd vol diepte zijn. Elk van zijn uitdrukkingen is symbolisch, want hij ziet het symbool van leven in alle namen en vormen.
En nu komen we bij de droom van de mysticus. Het kan zijn dat anderen een mysticus in trance hebben gezien of met gesloten ogen mediterend; maar dat hoeft niet persé. Of het nu met open ogen of met gesloten ogen is: de mysticus kan op beide manieren dromen. Hij kan zich temidden van een menigte bevinden of in eenzaamheid, op beide plekken kan hij dromen. Voor de mysticus is de droom werkelijkheid, hoewel het een ander een droom toe kan schijnen. Het is voor de mysticus werkelijkheid vanwege zijn geloof in wat er in de Koran staat geschreven dat toen God zei: ´Wees!´ het werd en ook in wat er de Vedanta zegt dat manifestatie de droom van Brahma, van de Schepper, is. De mysticus die de Schepper in zichzelf verwerkelijkt denkt dat zijn droom de droom van de Schepper is: als we alles wat we werkelijkheid de droom van de Schepper noemen, dan is de droom van de mysticus hetzelfde. Als die zich nog steeds in de mentale sfeer bevindt dan betekent dat nog niet dat het zich nooit zal materialiseren; die zal zich op een dag zeker materialiseren.
Toch zie je vaak dat de mysticus boven de wereld uit leeft en velen denken dat hij zich niet bewust is van de wereld. Maar zij weten niet dat juist omdat hij boven de wereld leeft hij zich er meer bewust van is. Je zou kunnen denken dat iemand die in een vliegtuig aan het vliegen is niet weet wat er zich in de menigte onder hem afspeelt omdat hij zich in de lucht bevindt, maar dit is niet zo. Iemand die in de lucht aan het vliegen is is meer in staat om te zien wat er beneden gaande is, want hij kan een bredere horizon zien dan degene die op de aarde staat. Heel vaak begrijpen mensen een mysticus verkeerd. Zij denken dat de mysticus, die dromerig is, zich boven de dingen van de wereld, boven de zakenwereld, de industrie en de politiek bevindt. Ze vergissen zich echter; zij beseffen niet dat een heldere intelligentie alles beter kan doen als ze in die richting wordt toegepast, hoewel de vraag blijft bestaan of een mysticus het de moeite waard zou vinden om zijn mind erop te richten. Ik was zeer verbaasd toen de heer Ford op een dag tegen me zei: ´Als u een zakenman geweest zou zijn dan zou u een enorm succes hebben gehad, maar ik ben blij dat dat niet zo is!´ Denk derhalve nooit dat een mysticus met zijn ogen gesloten en met zijn hoofd afgewend niet naar jou aan het kijken is. De mysticus kan zich soms meer bewust zijn van de gesteldheid van degenen om hem heen dan zij zelf.
Op de derde plaats is er de kijk op het leven van de mysticus. De mysticus ziet niet alleen de eerste reden van alles en iedereen; hij ziet de reden achter de reden en daarachter nog weer een reden, totdat hij de essentie van de reden aanraakt, waar wat wij de reden noemen losgelaten is. Voor zover wij kunnen zien, zien we slechts een oorzaak, maar wat de mysticus ziet is dieper dan een oorzaak; het is de oorzaak van alle oorzaken. En hierdoor verschilt zijn kijk op het leven van de gewone kijk op het leven. Zo kan het dus gebeuren dat de taal van de mysticus op gebrabbel lijkt; mensen begrijpen de wijsheid ervan niet omdat ze alleen maar hun rede gebruiken.
De mysticus is de vriend van velen, maar het is voor de mysticus moeilijk om een vriend te vinden. Het is voor iemand al moeilijk genoeg om te voelen dat er zelfs maar één persoon op de wereld bestaat die hem begrijpt, dus hoe veel moeilijker moet het dan niet zijn voor de mysticus! Hij kan alleen maar proberen om zichzelf te begrijpen; maar als hij dat kan dan is dat meer dan voldoende. De mysticus houdt zich zo zeer bezig met wat het onmiddellijke resultaat van iets zal zijn, hij houdt zich bezig met wat het uiteindelijke resultaat zal zijn. Dit maakt zijn gezichtspunt anders dan het wereldse gezichtspunt. De kijk op het leven van de mysticus toont hem dat de stijging uitmondt op een val en dat de val uitmondt op een stijging; met andere woorden, na de nacht komt de dag en de dag is in afwachting van de nacht.
Met betrekking tot de meditatie van de mysticus dien je in gedachten te houden dat hij met een meditatieve aard als innerlijke inslag geboren wordt en dat hij elke dag, zelfs zonder ooit enige meditatie geleerd te hebben, de een of andere manier van mediteren heeft. Ongetwijfeld vindt elke mysticus een methode, een gids en meester die hem voorwaarts leidt, maar de gehele tijd staat hij open voor gidsing. De mysticus hoeft nooit te zeggen dat mediteren moeilijk voor hem is, hij is thuis bij meditatie. Het is zijn wezen, zijn genot, zijn vreugde. Meditatie is zijn leven; in meditatie leeft hij. En de meditatie die vijf, tien of vijftien minuten duurt is voor de mysticus slechts een soort opstarten. Zijn meditatie vindt op elk moment van de dag plaats. Er is geen moment waarop hij niet mediteert, wat hij ook aan het doen is. In de menigte en in de eenzaamheid, op land of op water, in stilte of aan het werk, in alle omstandigheden zet de mysticus zijn eeuwige meditatie voort.
Op de laatste plaats is er de verwerkelijking van de mysticus. De mysticus is degene die de latente kracht in de mens verwezenlijkt en hij kan die zelfs in die mate verwezenlijken dat niemand dat zou geloven als het in woorden uitgedrukt zou worden. Hij verwezenlijkt de latente inspiratie in de mens, een inspiratie die culmineert in openbaring wanneer elk object en elk wezen met hem begint te communiceren, wanneer hij de essentie van het gehele leven kent, ziet, begrijpt en verwezenlijkt. De mysticus weet, als iemand het al weet, wat beperking betekent, want daarin bevindt zich zijn lijden, zijn pijn; en de mysticus weet wat perfectie betekent, want in perfectie is zijn vreugde en zijn geluk te vinden.
