De poëtische soefi-beeldspraak staat op zichzelf, apart en bijzonder in zijn aard. Zowel bewonderd als bekritiseerd om zijn bijzonderheid. Waarom het verschillend is van de uitdrukkingen van andere poëten die in verschillende landen zijn geboren, komt door zijn Perzische oorsprong en de specifieke eigenschappen van Perzië – het fijne klimaat, de oude tradities en omdat het de plaats is waar, zoals wordt verteld, wijn voor het eerst werd geproefd; een land van luxe, een land van schoonheid, een land van kunst en verbeeldingskracht. Het lag voor de hand dat de uitdrukkingen van Perzische denkers, die diep over de aard en de natuur van het leven nadachten, door de jaren heen subtiel, artistiek, verfijnd en pittoresk zouden worden. In alle andere levende wezens ligt de ziel te slapen, maar wanneer de ziel eenmaal is ontwaakt, door schoonheid is geroepen, dan springt zij dansend op en veroorzaakt elke beweging een beeld, ofwel in schrijven, in poëzie of in muziek of waar dan ook in. Een dansende ziel zal altijd de subtielste en ingewikkeldste harmonieën uitdrukken op het gebied van muziek of poëzie.
Wanneer we de werken van Hafiz en van vele andere Soefi poëten lezen, zullen we ontdekken dat ze vol zijn van dezelfde verbeelding en dat komt gedeeltelijk omdat het de tijd van de Islam was. De missie van de Islam had een speciaal doel in zicht en om dat doel te bereiken had het strikte regels over het leven. Een vrijdenkend iemand had problemen om zijn gedachten te uiten zonder beschuldigd te worden van een groot kwaad tegen de religie en de Staat. En deze vrijdenkende mensen van Perzië begonnen, met hun dansende ziel en hun voortdurende enthousiasme, hun ziel in deze speciale beeldspraak te uiten en gebruikten woorden als ´de geliefde´, ´wijn´, ´wijnpers´ en ´herberg´. En deze poëzie werd zo populair dat niet alleen de wijzen er profijt uit trokken maar dat ook de eenvoudige mensen genoten van de schoonheid van zijn prachtige uitdrukkingen die een direct appèl op elke ziel doen. Er bestaat geen twijfel over dat de zielen die al wakker waren en de zielen die op het punt stonden om wakker te worden, werden geïnspireerd door deze gedichten. Zielen die hun ogen aan het openen waren na een diepe sluimer van vele jaren begonnen op te staan en te dansen; zoals Hafiz zegt: ´Als die vromen met hun lange robes naar mijn vers luisteren, naar mijn lied luisteren, zullen ze onmiddellijk opstaan en dansen´. En vervolgens zei hij op het einde van zijn gedicht: ´Vergeef me, O vromen, dat ik nu dronken ben!´
Dit concept van drinken wordt in verschillend verband gebruikt en omhelst veel verschillende betekenissen. Stel je op de eerste plaats een herberg voor waar veel verschillende soorten wijn zijn. Elke wijn heeft een verschillend effect op de persoon die de wijn drinkt. De een drinkt een wijn die hem lichthartig, frivool, geestig maakt; de ander drinkt een wijn die hem sympathiek, vriendelijk, teder, zachtaardig. Iemand anders die drinkt wordt door alles om hem heen verbaasd. Weer een ander drinkt en komt in de sloot terecht. De een wordt kwaad nadat hij heeft gedronken terwijl een ander gepassioneerd raakt. Iemand drinkt en wordt overspoeld door wanhoop. Een ander drinkt en begint liefde en genegenheid te voelen; weer een ander drinkt een wijn waardoor hij door alles wordt ontmoedigd. Stel je voor hoe geïnteresseerd wij zouden moeten zijn naar deze herberg! In feite leven wij in die herberg en zien we die elke dag; we hebben er niet de juiste aandacht voor.
Ik zag ooit een Mahzub, iemand die net doet alsof hij gek is, die ofschoon hij in deze wereld leeft niet van de wereld wenst te zijn. Hij stond in de straat van een grote stad en lachte. Ik stond daar en was nieuwsgierig naar hetgeen hem op dat moment deed lachen. En ik begreep dat het kwam door het zien van zo veel dronken mensen; een ieder had zijn specifieke wijn gedronken.
Het is uiterst amusant als we er op deze manier naar kijken. Ieder wezen op aarde drinkt wijn; de wijn van de een is alleen verschillend van de wijn van een ander. Een mens drinkt niet alleen wijn gedurende de dag maar ook gedurende de hele nacht en hij wordt ´s morgens bedwelmd wakker, welke wijn hij ook heeft gedronken. Hij wordt wakker met angst of met kwaadheid, hij wordt wakker met vreugde, of met liefde en affectie; en op het moment van ontwaken toont hij de soort wijn die hij heeft gedronken.
Je kunt je afvragen waarom de grote Soefi leraren zo veel belang hebben gehecht aan de bijzondere beeldspraak van deze poëten. De reden is dat zij de oplossing voor het probleem van het leven vonden door naar het leven als naar een herberg te kijken, met vele wijnen en een ieder die een andere wijn drinkt. Zij ontdekten de alchemie, het chemische proces, waardoor de wijn veranderd kan worden die iemand drinkt en hem een andere wijn te geven om te kijken hoe die werkt. Het werk van de Soefi leraar met zijn leerling lijkt daarop. Hij zoekt eerst uit welk merk wijn de leerling drinkt en dan vindt hij uit welke wijn hij moet hebben.
Maar, vraag je je af, is er dan geen ruimte voor nuchterheid in het leven? Jawel, maar wanneer de soberheid op de juiste manier wordt geïnterpreteerd dan ziet men dat dat ook wijn is. Amir, de Hindoestaanse dichter heeft dat in dichtvorm uitgedrukt: ´De ogen van degene die nuchter was spraken tot de ogen van degene die dronken was: “Er is geen plaats voor jou hier, want jouw bedwelming is verschillend van de mijne”´. De ontwaakte persoon lijkt te slapen voor degene die slaapt en daarom lijkt degene die nuchter is geworden nog steeds dronken te zijn; want de omstandigheid van het leven is zodanig dat niemand nuchter lijkt. Deze nuchterheid wordt Nirvana genoemd door de Boeddhisten en Mukti door de Hindoestanen. Maar als mij zou worden gevraagd of het voor ons wenselijk is om nuchter te zijn, zou mijn antwoord ´nee´ zijn. Wat wenselijk is, is dat wij weten wat nuchterheid is en nadat we weten wat nuchterheid is die wijn te kiezen die wij maar willen. De herberg is er; de wijn is er. Er zijn twee mensen: de een die de meester van de wijn is en de ander die de slaaf van de wijn is; de eerste drinkt wijn, maar de wijn drinkt de ander op. Degene die door de wijn wordt opgedronken, is sterfelijk; hij die de wijn drinkt wordt onsterfelijk. Wat is de liefde van God? Wat is goddelijke kennis? Is dat niet een wijn? De ervaring ervan is anders, de bedwelming ervan is anders, want er is gewone wijn en er is zeer kostbare champagne. Het verschil zit hem in de wijn.
In de beeldspraak van de Soefi dichters is deze herberg de wereld en de Saki is God. In welke vorm de wijnschenker ook komt en een wijn geeft, het is God die komt. Op deze manier, door de Saki, de wijnschenker in alle vormen te herkennen aanbidt de Soefi God; want hij herkent hem in vriend en vijand als een wijnschenker. En wijn is die invloed die wij van het leven ontvangen, een harmonieuze invloed of een deprimerende invloed, een prachtige invloed of een invloed die schoonheid ontbeert. Wanneer wij ons er aan hebben overgegeven raken wij eraan verslaafd en dan bevinden wij ons onder zijn invloed; maar wanneer wij nuchterheid hebben gezocht zijn we erboven uit gestegen en dan zijn alle wijnen de onze.
