Soefisme is nooit en te nimmer een religie of een bepaalde geloofsovertuiging geweest; het is altijd beschouwd als de essentie van elke religie en van alle religies. Dus toen het aan de wereld van de Islam werd gegeven, werd het door de grote soefi´s in moslim-termen gegeven. Elke keer wanneer het soefi-ideaal aan een bepaald volk werd gepresenteerd, werd het op een zodanige wijze gepresenteerd die het begrijpbaar maakte voor die mensen.
Soefisme is dogma noch doctrine; het is vorm noch ceremonie. Dit betekent niet dat een soefi geen gebruik maakt van een doctrine, een dogma, een ritueel of een ceremonie. Hij maakt er gebruik van terwijl hij er tegelijkertijd vrij van blijft. Noch dogma, doctrine, ceremonie noch ritueel maken een soefi tot soefi. Alleen wijsheid die zijn kenmerk is en alle andere dingen die hij voor zijn gemak gebruikt, die hem tot voordeel strekken. De soefi is echter tegen geen enkele doctrine, geloofsovertuiging, ritueel of ceremonie; hij is zelfs niet tegen degene die niet in God of een spirit gelooft, want de soefi heeft een groot respect voor de mens.
De God van de soefi is de God van iedereen en Hij is nou juist zijn wezen. De Christus is zijn ideaal en daarom is niemands´ verlossing de soefi vreemd, want hij ziet de schoonheid, grootsheid en perfectie van een menselijk wezen in het ideaal van iedereen. Hij geeft er niet om of dat ideaal Boeddha door de een wordt genoemd, Krishna door de ander en Mohammed door weer een ander. Namen zijn niet zo belangrijk voor de soefi. Zijn ideaal behoort de geschiedenis of de traditie niet toe, maar de heilige gevoelens van zijn hart. Hoe kan hij dus de idealen van de verschillende gezindten die tevergeeft met elkaar ruzieën omtrent historische en traditionele gezichtspunten zonder op elk van hen enige indruk te maken? Het ideaal van de Heer, de Heer in de vorm van de mens, is het resultaat van de diepste devotie van zijn hart. Je kunt niet over een ideaal als dit twisten en argumenteren noch kan het worden vergeleken; dus gelooft de soefi dat hoe minder er over dit onderwerp wordt gepraat hoe beter het is, want hij respecteert dat ene ideaal dat de mensen verschillend benoemen.
Het leven, de menselijke natuur, de natuur om ons heen, zijn allemaal een openbaring voor de soefi. Dit betekent niet dat een soefi geen respect heeft voor de heilige geschriften gerespecteerd door de mensheid. Integendeel, hij beschouwt ze als net zo heilig als de volgelingen van die geschriften dat doen; maar de soefi zegt dat alle geschriften slechts verschillende interpretaties zijn van dat ene geschrift dat zich constant als een open boek voor onze ogen bevindt – als we het toch maar eens konden lezen en begrijpen.
Het doel van verering is voor de soefi schoonheid. Niet alleen schoonheid in vorm, lijn en kleur, maar ook schoonheid in al haar aspecten, van grof tot fijn.
Wat is de moraal van de soefi? Elke religie, elke gezindte heeft bepaalde morele leringen: dat dit specifieke principe juist is en dat dat specifieke principe verkeerd is. Geen enkel principe wordt door de soefi op zich geëtiketteerd als zijn goed of verkeerd. Het licht dat de soefi op het pad gidst is zijn eigen geweten en harmonie is de rechtvaardiging die hem stap voor stap voorwaarts gidst naar zijn geïdealiseerde doel. Met jezelf harmoniseren is niet voldoende; je dient ook met anderen te harmoniseren in gedachte, spraak en handeling; dat is de houding van de soefi.
De hoogste hemel van de soefi is zijn eigen hart en datgene wat de mens in het algemeen kent als liefde is voor de soefi God. Verschillende volkeren hebben over de Godheid gedacht als over de Schepper, als de Rechter, als de Koning, als het Opperste Wezen; maar de soefis noemen hem de Geliefde. Zijn er dogma´s, rituelen of ceremonies die soefi genoemd kunnen worden? Er is niets wat een soefi beperkt zodat hij slechts een soefi kan zijn door te doen. Tegelijkertijd is hij vrij om gebruik te maken van het een of ander ritueel, de een of andere ceremonie die hij voor zijn doel gepast vindt.
Hoe kan het soefi-idee begrijpbaar worden gemaakt? De waarheid is datgene wat nooit in woorden uitgedrukt kan worden en datgene wat in woorden uitgedrukt kan worden is niet de waarheid. De oceaan is de oceaan; de oceaan is niet een paar druppels water die je in een fles doet. Net zo kan de waarheid niet worden beperkt door woorden: de waarheid dient ervaren te worden, want het is natuurlijk dat de kennis van waarheid vroeg of laat zal komen. De woordenwisselingen, discussies en twistgesprekken die mensen van verschillende gemeenschappen en gezindten met elkaar voeren interesseren de soefi niet, want hij ziet het juiste in alle dingen en ook het verkeerde van bepaalde dingen.
Er is geen juist iets wat ook niet een verkeerde kant heeft, noch is er iets verkeerds wat niet een juiste kant heeft. Heel vaak blijkt een verkeerd iets wanneer het aan alle kanten wordt bekeken iets juists te zijn en heel vaak blijkt het juiste wanneer het aan alle kanten wordt bekeken iets verkeerds te zijn. Dus, zoals Christus zegt: oordeel niet. De soefi, als hij al oordeelt, oordeelt zichzelf in plaats van anderen; zijn enige zorg is of hij zelf het juiste aan het doen is. Bijna iedereen beoordeelt anderen, maar dat is waar de mensen de fout in gaan. Weinig mensen beoordelen zichzelf, maar degene die dat werkelijk doet heeft geen tijd om anderen te beoordelen; er is te veel oordeel in hemzelf en dat houdt hem volledig bezig.
Waar de soefi naar streeft, is naar zelf-verwerkelijking en hij bereikt deze zelf-verwerkelijking door middel van zijn goddelijke ideaal, zijn God. Hierdoor raakt hij aan de waarheid die het eind-doel en de hunkering van elke ziel is. Het is niet alleen verwerkelijking; het is een geluk dat woorden niet uit kunnen leggen. Het is die vrede waar elke ziel naar hunkert.
En hoe verwerft hij die? Door de aanwezigheid van God te praktiseren; door die eenheid te van het gehele wezen verwerkelijken; door constant, elk moment van de dag, bewust of onbewust, de waarheid voor ogen te houden ondanks de golven van illusie die onophoudelijk opstijgen, de blik van de mens afhoudend van de absolute waarheid. En wat de naam van een gezindte, godsverering of geloofsovertuiging ook moge zijn, zolang als de zielen op zoek zijn naar dat doel zijn het voor de soefi allemaal soefis. De houding van de soefi ten opzichte van al de verschillende religies is er een van respect. Zijn religie is de dienstbaarheid aan de mensheid en zijn enige verwerving is de verwerkelijking van de waarheid.
