Vanuit een mystiek gezichtspunt wordt de persoonlijkheid rondom het hart gevormd. Voor een materialist is het hart het stuk vlees dat in de borst ligt verborgen, maar voor de mysticus is het hart het centrum van de persoon waaromheen de persoonlijkheid wordt gevormd. Bewust of onbewust houdt de mens van het woord ´hart´ en als we een dichter zouden vragen dat woord weg te laten en zijn gedichten te schrijven zonder dat woord te gebruiken dan zou hij zichzelf of anderen nooit bevredigen. Er zijn maar weinig mensen die hierover nadenken. Toch hebben de dichters die het aantrekkelijkst zijn geweest voor de mensheid het woord ´hart´ het meest gebruikt. Want wat is de mens? De mens is zijn hart. Een dood hart betekent een dood mens, een levend hart een levend mens.
Mensen zoeken naar mirakels en verrassingen, naar allerlei soorten fenomenen. Toch blijkt het grootste fenomeen, de grootste verrassing en het grootste mirakel in je hart te vinden. Als er iets is wat de mens af kan stemmen op zijn hoogste toonhoogte, wat de snaren van zijn ziel af kan stemmen op de juiste noot dan is dat slechts het afstemmen van het hart. Degene die zijn hart niet heeft bereikt heeft God niet bereikt. Mensen kunnen verwanten, vrienden, partners of collega´s zijn en toch helemaal afgescheiden zijn; nabijheid in ruimte maakt de mensen niet toe ware vrienden. Er is slechts een manier om dicht bij je vrienden te komen en dat is door middel van je hart. Het allerprachtigste wat er op aarde en in de hemel bestaat is het hart. Als er al ergens een mirakel te vinden is, dan is dat in het hart. Want wanneer God het hart heeft afgestemd, wat is er dan wat niet in hart aangetroffen kan worden?
De Nizam van Hyderabad schreef eens: ´Als je toch eens zou weten hoe groot het hart is! Het biedt onderdak aan de hemel en de aarde, aan alle zeeën en landen´. De grootte of de kleinheid van de mens hangt niet van uiterlijke zaken af. Wat voor rang of positie iemand ook heeft, als zijn hart niet groot is kan hij niet groot zijn. En als zijn hart groot is blijft hij onder alle omstandigheden groot. Het hart maakt iemand groot of klein.
Er zijn allerlei soorten harten; er is het gouden hart, het zilveren hart, het koperen hart en het ijzeren hart. Het gouden hart laat zijn kleur en zijn schoonheid zien. Het is kostbaar en tegelijkertijd zacht. Het zilveren hart laat vergeleken met het gouden hart inferieure kwaliteiten zien. Toch worden muntstukken van zilver gemaakt. Het is nuttig. Van het koperen hart worden centen gemaakt en centen zijn ook nuttig in het alledaagse leven. Ze worden zelfs meer gebruikt dan gouden en zilveren munten. Koper is sterk en hard en er moet veel op gehamerd worden om het in vorm te brengen en er iets van te maken. En vervolgens is er het ijzeren hart, dat in het vuur geplaatst moet worden voordat er iets mee gedaan kan worden. Wanneer het ijzer heet wordt in het gloeiende vuur kunnen we er iets uit maken. Maar de smid dient altijd gereed te zijn. Zodra het vuur begint te gloeien dient hij meteen te beginnen. Als hij het voorbij laat gaan dan zal het ijzer meteen weer koud worden.
En naast deze aspecten is er het hart van steen en het hart van was. Het hart van steen dient gebroken te worden; het dient gespleten te worden; niets bereikt het. Koude, hitte, vuur, zon of water hebben weinig effect op het hart van steen. Wanneer het hart echter van was is, smelt het zodra de zon erop valt en wanneer het wordt verhit kun je het in elke wenselijke vorm kneden. Vervolgens is er het hart van papier dat als een vlieger in de lucht vliegt; naar het noorden, het zuiden, het oosten, het westen. Je kunt het onder controle houden zolang het touw sterk genoeg is om het vast te houden. Maar wanneer er geen wind is, valt het naar beneden.
Zijn dit voldoende voorbeelden? Nee, er zijn ontelbare harten, elk verschillend in kwaliteit en wanneer we eenmaal de kwaliteiten van het hart beginnen te onderscheiden beginnen we elk moment van ons leven mirakels, levende fenomenen, te zien. Is er iets wat met het hart vergeleken kan worden? Het sterft en leeft weer. Het wordt uit elkaar gerukt en weer hersteld. Het wordt gebroken en weer heel gemaakt. Het kan stijgen en het kan vallen en nadat het is gevallen kan het weer stijgen en nadat het is gestegen kan het onmiddellijk weer vallen. Er is een hart dat kan kruipen, een hart dat kan lopen, een hart dat kan rennen, een hart dat kan vliegen en toch kunnen we de actie van het hart niet beperken. We kunnen ons niet voorstellen hoe het hart in een tel verlicht en verduisterd kan worden! Het is een doolhof dat we binnengaan en als we er binnen zijn gegaan kunnen we er nooit meer uitkomen. Het hart kan verwarring zijn of een paradijs, het kan de hemel zelf zijn. En als we vragen waar we de ziel zien die manifest is voor onze blik dan is dat in ons hart. Waar is het paradijs, waar is de hemel, waar is de liefde en waar is God? We kunnen elk van deze vragen beantwoorden door te zeggen: in het hart van de mens.
Stel je voor hoe prachtig en tegelijkertijd hoe obscuur dat is! Als we het hart het vonkje vuur noemen dan kunnen we de verschillende aspecten ervan zien als sympathie in de vorm van hitte, als verlangen in de vorm van vuur, als affectie in de vorm van het gloeien, als devotie in de vorm van de vlam, als passie in de vorm van rook die je ogen verblindt. Wat is datgene wat moed geeft om op het slagveld staande te blijven, om tijdens het leven te strijden, om alles wat er komt te verduren, datgene wat je sterkt in het hebben van geduld? Dat is het hart. Als het hart faalt, faal jij; als het hart stijgt, stijg jij.
Wanneer het hart in de richting van een doel, een object, een punt wordt gericht, dan ontwikkelt het zich. Wanneer het hart van het een punt naar het andere gaat dan verzwakt het, want dan dooft het vuur-element van het hart. Het kleine vonkje wordt tot een vlam gemaakt wanneer je er op blaast en toch wordt het vuur gedoofd door te blazen. Waarom? Omdat het blazen van de mens de lucht naar een plek stuurt, maar de wind die overal waait dooft het vuur.
Wanneer iemand zegt: ´Ik hou van iedereen´, dan kun je er zeker van zijn dat hij van niemand houdt. Maar wanneer hij zegt: ´Ik hou van mijn moeder, vader, mijn zoon, dochter, mijn vriend of geliefde´, dan heeft hij de eerste stap op het pad van de liefde gezet. Maar niemand in de wereld kan beweren lief te hebben en tegelijkertijd te weten wat liefhebben is. Zodra iemand weet wat liefde is houdt hij op met de bewering. Voordat je kunt zeggen: ´Ik heb lief´, dien je in staat te zijn dat te tonen door in het vuur te springen en jezelf erin te verliezen.
De hindoe-dichter zegt: ´De eerste initiatie in de orde van minnaars is niets te worden´. En een andere dichter zegt: ´O Liefde, je hebt me eerst de les geleerd die velen pas op het einde leren!´ Wanneer iemand zegt: ´Als je goed voor mij zult zijn dan zal ik vriendelijk voor jou zijn, dan zal ik je respecteren´, is dat een zakelijk voorstel. En wanneer iemand zegt: ´Ik zou willen dat er iemand van me hield´, dan vergist hij zich schromelijk, want er zal nooit van hem worden gehouden. Hij kan daar eeuwig op wachten. Liefde vraagt er nooit om om liefgehad te worden. Liefde is meer dan wat ook onafhankelijk en liefde maakt je onafhankelijk.
Er bestaat liefde die als de liefde van een baby is. Een baby dient in je armen genomen te worden; hij kan niet staan; als hij niet wordt opgepakt dan huilt hij. Hij is niet gerijpt; hij is niet ontwikkeld; hij is nog geen liefde. En dan is er de liefde die als een kind is dat nog niet heeft geleerd om te lopen. Hij moet zich vasthouden aan de tafel of de stoel om in evenwicht te blijven; ook die liefde is onontwikkeld. Vervolgens is er echter de liefde die op eigen benen staat en zelfstandig loopt; dat is onafhankelijke liefde, en daar kun je op vertrouwen.
Liefde laat haar kwaliteit zien door bestendigheid. Als er geen bestendigheid is, is er geen liefde. Mensen hebben de betekenis van liefde verkeerd begrepen. De ware betekenis van liefde is het leven zelf. Het gevoel dat je in leven bent, dat gevoel is op zich liefde.
Wat is dan liefde? Liefde is God en God is liefde. Zolang je verwikkeld bent in zelfzuchtige gedachten en handelingen begrijp je liefde niet. Liefde is offering, liefde is dienstverlening. Liefde laat zichzelf zien door te letten op het genoegen en het ongenoegen van de geliefde. En die liefde kan in alle aspecten van het leven gezien worden wanneer ze eenmaal wordt begrepen. Liefde voor degenen die afhankelijk van ons zijn, voor degenen met wie je in elk aspect van het leven in contact komt, liefde voor je land, voor je ras, voor de mensheid. Ze kan zich zelf uitstrekken tot de liefde voor elk klein schepsel, voor het kleinste insect dat er leeft. Op die manier wordt de waterbel de oceaan en op die manier kan de beperkte mens zich via liefde uitstrekken. Hoe meer de sympathie zich uitstrekt, hoe verder het hemelwaarts reikt totdat de mens zo groot als de Absolute wordt.
Soefi´s hebben in plaats van de les van onthechtheid de les van liefde en sympathie onderricht en hebben die de ontwikkeling van het hart genoemd. In soefi-termen wordt dit Suluk genoemd, wat de goddelijke manier van doen, de liefhebbende manier van doen, betekent. Wanneer een verfijnde manier van doen wordt gestuurd door de hart-kwaliteit, dan wordt het een liefhebbende manier van doen, de manier van doen van God en al zulke eigenschappen als vriendelijkheid, tolerantie, zachtmoedigheid, vergevingsgezindheid, genade en compassie ontstaan er uit. De grote leraren en profeten werden niet wat ze waren door hun mirakels, hun wonderen; wat er in hen het duidelijkst was was de liefhebbende manier van doen.
Lees de levens van de profeten. Kijk naar de manier waarop Jezus Christus omging met al diegenen die naar hem toe kwamen. Wanneer de zondaren die schuldig werden verklaard en uit de maatschappij werden verbannen naar de Meester werden geleid tilde hij ze op met zijn compassie. Hij bevond zich aan de zijde van de beschuldigden. De vissers die bij de Meester waren begrepen hem nooit en zelfs de hoogst opgeleide kon dat niet. Toch leefde de Meester met hen en won hij uiteindelijk hun hart. Dit kwam door zijn liefhebbende manier van doen. Denk aan de Profeet Mohammed wiens meest geliefde dochter voor zijn ogen door een Arabier werd gedood. En toen de Arabier vroeg: ´Ik deed het niet met opzet. Kunt u me vergeven?´, vergaf de Profeet hem onmiddellijk. Toen de Profeet een overwinnaar en rechter was geworden en zijn vijanden, die hem slecht hadden behandeld en hem het land uit hadden gezet, in rijen voor hem werden geleid en hem vroegen: ´Wat zult u ons aandoen?´, antwoordde de Profeet: ´Gij zijt mijn broeders. God zal u vergeven´. Denk ook aan de compassie van Boeddha jegens zelfs het kleinste insect.
Voor verwerving op het spirituele pad is studie secundair en zijn magische machten onbelangrijk. Het belangrijkste en voornaamste principe is de ontwikkeling van de hart-kwaliteit, en er is slechts een manier om deze hart-kwaliteit te ontwikkelen: bij elke stap die we zetten steeds onzelfzuchtiger worden. Want wat de liefhebbende manier van doen in de weg staat is het denken aan het zelf; hoe meer we aan onszelf denken, hoe minder we aan anderen denken totdat op het einde van de reis ons zelf ons ontmoet als een reus, een reus die de sterkere zal blijken te zijn. Maar als we met de eerste stap die we op het spirituele pad zetten strijden met deze reus, kunnen we hem alleen maar overwinnen door de macht van de liefde.
Liefde is de stroom die wanneer die opstijgt weer valt als een fontein, elke druppel een deugd vormend. Deugden onderricht in boeken hebben niet dezelfde macht, maar deugden die vanzelf opspringen uit de bron van liefde in de diepte van het hart zijn de liefde zelf. Er is een hindoe-gezegde: ´Ongeacht hoeveel weelde je hebt, als je niet de schat van deugd hebt, heeft die geen enkele zin´. Ware rijkdom is de almaar-toenemende fontein van liefde, waar alle deugd uit voortkomt.
