De mind is niet het brein, maar het vermogen, die ongrijpbare en onwaarneembare activiteit waarvan het brein niet meer dan een voertuig is. De mens begrenst dingen die onbegrensd zijn en die zich voorbij zijn macht om te meten bevinden en derhalve heeft hij God in menselijke vorm afgebeeld of heiligheid verschaft aan de vormen van dieren. Iemand met een grotere mind heeft een grotere visie en ziet wellicht in iedereen het goede, terwijl degene met een mind die altijd iets kwaads wil weten daarentegen in staat zal zijn zelfs in een goed iemand een spoor van het kwade te vinden. Dat betekent dat de mens van kindsaf aan gewend is om in overeenstemming met zijn manier van begrijpen dingen te meten en te bevatten en om ze op de beperkte manier die specifiek bij hem hoort te onderzoeken.
De Vedantas, die de klassieke filosofie van de hindoes vertegenwoordigen, die gebruikt maakt van het Sanskriet, de moeder aller talen, passen het woord Manu of Manushi toe op de ´mens´. Mana is mind en het nederlandse woord ´man´ heeft dezelfde wortel. Dit laat zien dat de oorsprong van het wezen van de mens zijn mind is. En deze uiterlijke vorm bevindt zich zo veel voor zijn ogen dat deze het andere aspect van zijn wezen verbergt dat in vergelijking hiermee onzichtbaar lijkt te zijn. Zijn lichaam is hier, maar zijn mind kan zich in China bevinden. De werkelijke hij is niet hier.
In het verhaal over het leven van de Profeet wordt zijn reis naar de hemel vermeld. Men zegt dat een hemels dier beneden naar de aarde was gekomen en de Profeet mee naar de hemel heeft genomen. Dit betekent dat de Profeet de hemel in zijn mind heeft bezocht. De toestand van de mind is de hemel. De toestand van de mind is de hel. De toestand van de mind maakt je groots, fragiel, onbeduidend, sterk of zwak. In de hindoe-geschriften wordt gezegd: ´Je succes of mislukking hangen helemaal af van je mind. Als je mind heeft gefaald dan kan niemand succes brengen. Maar zelfs als alles verkeerd is gegaan en je mind op succes is gericht dan is het succes er!´
Hoe meer we over de mind nadenken, hoe beter we de natuur van het menselijke wezen begrijpen. De neiging tot zonde of deugd, het temperament, de houding jegens het juiste en het verkeerde, mislukking en succes veranderen in feite allemaal in het leven en zijn helemaal afhankelijk van de toestand van de mind. De droom vertelt de toestand van de mind op dat moment. De mind is volop bezig als iemand slaapt. Hij is tijdens de waak-uren niet vrij vanwege de bezigheden van de dag. De droom zal de toestand van de mind van de patient laten zien. De verstoring van de mind brengt coma voort.
Alles wat iemand wenst informeert ons over de toestand van de mind waarin hij zich bevindt en degenen die de mind goed begrijpen kennen de mind van een ander eenvoudigweg door de wensen en tendensen van zijn leven te bestuderen. De liefde voor een roos, voor een lelie of voor een jasmijn, de liefde voor iets zoets, zuurs, zouts of pittigs drukt de specifieke tendens van de mind van iemand uit, drukt de stemming uit waarin hij zich bevindt. Moderne educatie laat de studie van de waarheid die ons onderricht dat eenheid voortkomt uit de verscheidenheid van de natuur achterwege, terwijl het daarentegen het enige doel van de mysticus is om dichtbij het idee van eenheid te blijven en om uit te vinden waar we ons verenigen.
Er bestaat een arabisch gezegde: ´Als jij God wilt leren kennen, dien je jezelf te kennen´. Wat weet de mens toch weinig terwijl hij zich in de bedwelming van individualisme bevindt! Hij denkt: ´Ik ben een afgescheiden wezen. Jij bent iemand anders. Er is geen verbinding tussen jou en mij en we hebben allemaal onze eigen vreugden en vrije wil´. Wist de mens toch maar dat zijn leven per dag niet alleen afhankelijk is van de objecten en dingen die het lichaam in leven houden, maar ook van de activiteit van duizend minds. Elke keer dat iemand lacht is dat de reflectie van zijn mind, gecontroleerd door de macht van de mind van iemand anders. Waarom voelt hij zich soms verdrietig, soms vrolijk, soms uitgelaten, soms enthousiast, soms zonder reden moe, soms gedeprimeerd en uitgeput? Wij ontmoeten door de dag en de nacht heen zoveel minds die in onze eigen mind worden gereflecteerd. En dus worden de gedachten veranderd, schijnbaar zonder reden en toch hangt de gehele activiteit van leven af van deze gedachten en wordt die activiteit in overeenstemming met die gedachten veranderd.
Wie kan dan zeggen: ´Ik ben een individu, onafhankelijk en vrij, ik kan denken zoals ik dat wil en ik kan doen wat ik wil´? Wij doen niet wat we willen. We zijn niet aan het denken wat we willen. Er bevinden zich om ons heen verscheidene gedachten in de vorm van mensen, dieren en entiteiten die onze mind, ons voelen en ons denken beïnvloeden. We kunnen daar niet aan ontsnappen. Niemand kan ontsnappen aan het beïnvloed worden door de mind van iemand anders. Er is altijd iemand die sterker is dan wij en er is altijd iemand die zwakker is dan wijzelf. Wij zijn met elkaar verbonden. Onze levens zijn samengebonden en er is een schakel waarin we een stroom door alles heen kunnen zien stromen. Er zijn veel gloeilampen en lampen en toch is er een stroom doorheen aan het stromen.
De mysticus is op zoek om dit constant te beseffen en het op zijn mind in te prenten bij alles wat hij ziet. Wat zijn voor hem de golven van de zee? Zijn ze niet de zee zelf? Hun individualiteit bestaat slechts voor zover een golf stijgt en daalt. De golf stijgt en daalt, maar hij gaat op in de zee. De nieuwe golf is een totaal andere golf. Wat is voor hem een boom? Er is een stam. De bladeren ontstaan daaruit, veranderen van kleur en vallen ervan af. Tegelijkertijd echter hangt het leven van de boom in zijn geheel af van de wortel en de stam en elke schade die aan hen wordt verricht heeft invloed op elke tak en elke grote tak, op elk deel van de boom. Wat is voor hem het lichaam? Ogen, neus, hoofd, wat van deze zaken is zijn zelf? De hand heeft een aparte naam, de vingers hebben aparte namen. Elk deel heeft een andere naam. Ontzaglijk veel gedachten, verbeeldingen, gevoelens! Kunnen we ooit hun variëteit in cijfers vangen? De verschillende emoties, de verschillende soorten zorgen, de verschillende gradaties van vreugde, kunnen we ze ooit onderscheiden of classificeren? Ons wezen heeft zo veel aspecten, maar wat is het uiteindelijk wat zichzelf ´ik´ of ´mij´ noemt? Het is één, niet een veelheid. Het is eenvoudigweg zo dat als wij geen lichaam of mind zouden hebben, wij niet zouden beseffen dat we bestaan. Via al deze verscheidenheid besef je ´ik ben één´.
Dezelfde ideeën zijn verder werkzaam in de mind totdat de mens die eenheid ontdekt die achter al deze talloze namen en vormen bestaat en waarin hij zich zal verenigen met zijn Heer. Dit laat zien dat de ervaring van individuen, de gedachten, de gevoelens en de kennis van individuen en de ervaring van naties, van rassen door alle perioden en tijden van de geschiedenis heen, niet alleen aan individuen heeft toebehoord, zelfs niet aan de menigte, aan de naties of aan de rassen heeft toebehoord, maar altijd teruggegaan zijn totdat zij bij die diepte aankwamen waar zij werden geassimileerd met datgene wat de goddelijke mind wordt genoemd.
Alle verschillende minds zijn de verschillende bladeren van een boom. Sommige minds zijn takken, sommige minds zijn de grote takken van de boom en er is slechts één bron waaraan ze allemaal zijn bevestigd. Geen object of leven kan bestaan zonder dat ene centrale punt waarin alles bij elkaar komt en zich met elkaar verbindt. En die ontmoetingsplaats is de goddelijke mind. De Brahmanen onderrichtten de mensen derhalve te baden op plaatsen waar rivieren samenkwamen. De zuivering van het leven werd gesymboliseerd door te baden in Sangam. Degenen die werkelijk begrepen dat dit de goddelijke mind afbeeldde, dat in het leven de zuivering ligt in het aanraken van die diepte van de levenszee waarin zich onnoemelijk veel vormen en namen verenigen. De activiteit van alle wezens wordt gestuurd vanuit dat centrum. De Koran zegt dat geen enkel atoom onafhankelijk van de hand van God beweegt. Dat wil zeggen, er vindt geen enkele activiteit plaats, hier of in de ruimte van de sterren, zonder de impuls van binnenuit, vanuit die diepte van het leven waar alle minds en de effecten van alle activiteit zich verenigen.
Wanneer we nu tot de morele kant van het onderwerp komen, kunnen we ons afvragen op welke manier we door moeten gaan met ons leven. Moeten we tevredengesteld worden door afhankelijk te zijn van een macht die werkzaam is? Dat zou lijken op verlamming van een deel van het lichaam. De hand zou niet bewegen. Denk eens na over waar onze gedachten en impulsen vandaan zijn gekomen.
Moeten we dan op elke impuls die op ons afkomt reageren? Moeten we niet in elk geval actie ondernemen daar we inzien dat alles van God af komt? Nee, want de verwerkelijking van de mind maakt dingen juist of verkeerd, goed of slecht, spiritueel of materieel. Het is je eigen denken. Niet de handeling. Het is zoals jij het gemaakt hebt. Hoewel de impuls van binnenuit komt, ben jij degene die het tot het verkeerde heeft gemaakt als het verkeerd is. Als het juist is komt dat omdat jij dat dat hebt gemaakt. De wet rechtvaardigt je. Er is geen andere wet. Het is jouw wet.
Elke mind of die nu stom of wijs, verknipt of deugdzaam is, houdt van goedheid en schoonheid. Wat is goed? Goed is datgene wat mooi is, wat je aanbidt, wat je wel moet aanbidden. Je aanbidt de schoonheid van de vriendelijkheid van iemand, de schoonheid van handelen, voelen en denken. Niemand probeert de lelijkheid te zien of het pad van het kwaad te volgen. Is er iemand die zal zeggen: ´Wees alsjeblieft niet aardig tegen me. Bedrieg me´? Niemand wordt graag voor de gek gehouden. Te winnen en niet te geven dat is verkniptheid. Maar zelfs de verknipte persoon is nog steeds alert bij schoonheid.
De mysticus wordt door zijn eigen mind geleid. Datgene wat we in het leven zoeken dienen we een ander te geven. Als dat vriendelijkheid is, geef dat dan. Als het goedheid is, geef dat dan. Als het dienstbaarheid is, geef dat dan. Het hele geheim van geluk in het leven ligt hierin. Wanneer we geluk zoeken in de vriendelijkheid van een ander betekent dat dat we afhankelijk zijn van de vriendelijkheid van iemand anders om ons gelukkig te maken. En zo lang we naar een ander kijken om ons gelukkig te maken blijven we dat verwachten wat we onszelf dienen te geven. Pas dan weten we wat rechtvaardigheid is.
De wereld is een koepel, waarin elke handeling de echo van een ander is. Doe het goede: het zal terugkomen. Zo niet van een persoon dan toch van een andere persoon. Dat is de echo. Je weet niet vanuit welke hoek die zal komen. Het zal honderd keer meer komen dan wat jij geeft.
Als we liefde schenken, zullen we dan kilte ontvangen? Als we goed doen, kunnen we dan kwaad ontvangen? We kunnen geen rechter zijn over de handeling van iemand anders totdat we zelf zelfloos zijn. Alleen dan zal er rechtvaardigheid tot ons komen. Alleen dan zullen we de natuur van rechtvaardigheid begrijpen. Het zelf is de muur tussen ons en rechtvaardigheid. Er is slechts een ding wat werkelijk rechtvaardig is en dat is zeggen: ´Ik dien dit niet te doen´. Wanneer we dit echter tegen iemand anders zeggen kunnen we ons vergissen.
De mysticus ontwikkelt op deze manier zijn mind, hem zuiverend door zuiver denken, voelen en handelen en alleen deze lijn van denken volgend. Zuiver betekent vrij van een gevoel van afgescheidenheid. Welk verschil in principes over goed en slecht religieus geloof ook mag tonen, geen twee individuen zullen ooit in dit ene natuurlijke principe verschillen. Elke ziel is op zoek naar schoonheid. En elke deugd, rechtvaardigheid of goede handeling is niets anders als een glimp van schoonheid.
Wanneer de soefi deze moraal eenmaal heeft hoeft hij niet een specifieke geloofsovertuiging of geloof aan te hangen en hoeft hij zich niet te beperken tot een specifiek pad. Hij kan de hindoe-manier aanhangen, de moslim-manier, de manier van welke kerk of geloof dan ook, mits hij deze koninklijke weg betreedt: dat het gehele universum niets anders is dan een immanentie van schoonheid. Wij worden geboren met de aanleg om die in elke vorm te bewonderen en we mogen onszelf niet verblinden door afhankelijk te zijn van één specifieke lijn van schoonheid. We zullen die niet van iemand anders krijgen. Geef schoonheid. Laten we ons handelen, ons denken mooi maken en laat anderen er voordeel bij hebben.
Hoe wordt de volmaaktheid van de mind bereikt die we moeten aanraken? Die wordt bereikt via contemplatie, via verwerkelijking en het begrip van de ene stroom die door het hele leven heen stroomt. We beginnen met daarover te contempleren. De mind die we in religieuze taal de Almachtige noemen en in mystieke termen de goddelijke mind, is de diepte van het leven, de diepte van activiteit waarmee alle en elke activiteit wordt verbonden.
Daarin ligt het geheel van religie. Het gebed van de mysticus is tot die schoonheid gericht en het is zijn taak het zelf te vergeten, om zichzelf te verliezen als een luchtbel in het water. De golf realiseert zich: ´ik ben de zee´ en door in de zee af te dalen werp hij zich op de grond neer voor zijn God. Zoals er gezegd wordt: ´Wees volmaakt, net zoals je Vader die zich in de hemel bevindt, volmaakt is´.
