Kennis omtrent concentratie verwerven vereist niet alleen studie, maar ook balans. Voordat ik aan dit onderwerp raak zou ik eerst graag uit willen leggen welk motief we achter concentratie hebben. Er zijn twee aspecten van leven: het hoorbare leven en het stille leven. Met het hoorbare leven bedoel ik alle ervaringen, alle sensaties die we via onze vijf zintuigen ervaren. Dit is verschillend van het leven dat ik het stille leven zou willen noemen. En wanneer je vraagt welk voordeel je haalt uit het in contact komen met het stille leven dan is het antwoord dat het voordeel net zo abstract is als het stille leven zelf. Het leven van sensatie is helder; het voordeel ervan is helder; en toch is het voordeel van het leven van sensatie net zo begrensd als het leven van sensatie. Dat is de reden waarom we uiteindelijk al onze ervaringen weinig waard vinden. Hun belangrijkheid blijft zo lang als we ze ervaren; maar daarna is de belangrijkheid van het leven van sensatie beëindigd.
De waarde van het stille leven is onafhankelijk. We zijn geneigd aan alles wat ons uiterlijke leven betreft een waarde te hechten. Het stille leven biedt ons slechts een algemeen voordeel. Met andere woorden, als er zich een minieme wond op het lichaam bevindt dan kan een externe toepassing van een bepaald medicament dat genezen; maar er zijn andere medicijnen die de algemene conditie kunnen genezen en dit is bevredigender dan de externe genezing, ofschoon het mind er spectaculair is.
Je kunt niet exact zeggen welk voordeel er door concentratie wordt verkregen, maar in werkelijkheid moet elk soort voordeel verworven worden door concentratie, in alle richtingen. Er zijn twee soorten concentratie: automatische concentratie en vooropgezette concentratie. Automatische concentratie wordt bij veel mensen aangetroffen die niet weten dat zij zich concentreren en toch doen ze het. Zij concentreren zich automatisch, sommigen in hun nadeel, sommigen in hun voordeel. Degenen die zich in hun voordeel concentreren zijn degenen van wie de mind wordt gefixeerd op hun zaken, op hun kunst, op elk beroep wat ze ook maar hebben. Zij zijn degenen die vanwege hun concentratie succesvoller kunnen werken; of het nu een componist, een schrijver of een musicus is, zijn succes zal in overeenstemming met zijn concentratievermogen zijn. Ik had ooit het genoegen Paderewski in zijn eigen huis te horen. Hij begon zachtjes op zijn piano te spelen. Elke noot bracht hem naar een steeds diepere oceaan van muziek. Iedere meditatieve persoon kon duidelijk zien dat hij zo geconcentreerd was in wat hij deed dat hij niet wist waar hij was. Waar komen de werken van grote componisten die altijd zullen voortleven, die de harten van de mensen winnen, vandaan? Uit concentratie. Zo is het ook met de dichter, zo is het ook met de schilder; het is concentratie die lijn en kleur brengt; die het schilderij maakt. Natuurlijk kan iemand, of hij nu schilder, schrijver, musicus of dichter is, of hij nu zakenman of handelaar is, nooit slagen als de concentratie afwezig is.
Soms werkt concentratie in het nadeel. Er zijn mensen die altijd denken dat ze ongelukkig zijn, dat alles wat ze doen verkeerd zal gaan, die denken dat iedereen hen niet aardig vindt, dat iedereen hen haat. Vervolgens beginnen sommige mensen te denken dat ze niet in staat zijn om ook maar iets te doen, dat zij de vaardigheid niet bezitten, dat ze nutteloos zijn. Anderen denken uit zelfmedelijden dat ze ziek zijn. In dat geval creëren ze zelfs ziekte als ze niet ziek zijn. Sommigen koesteren door concentratie ziekte, denken er altijd aan. Geen enkele medicus kan bij hen succesvol zijn. Een oude medicus zei ooit: ´Er zijn vele ziekten, maar er zijn veel meer patienten´. Wanneer iemand eenmaal via concentratie patient is geworden is hij moeilijk te genezen. En er zijn veel van dat soort gevallen van automatische concentratie die in het nadeel van de mens werken.
Vooropgezette concentratie wordt onderricht door denkers, filosofen en meditatieve mensen. Het gehele idee van mystiek, van esoterie, wordt gebaseerd op het idee van concentratie. Deze mystieke concentratie kan verdeeld worden in vier verschillende graden. De eerste is concentratie, de volgende contemplatie, de derde meditatie, de vierde realisatie.
De definitie van de eerste graad is het fixeren van je gedachte op een object. Je moet je niet concentreren op wat er ook maar voorbijkomt, want hetgeen waarop jij je concentreert heeft effect op je. Wanneer je je concentreert op een dood object dan heeft dat het effect dat het de ziel verzwakt; wanneer je je concentreert op een levend object dan heeft dat natuurlijk een levend effect. Het geheim van de leringen van alle profeten en mystici wordt hierin gevonden.
Deze concentratie wordt op drie verschillende manieren bereikt. De eerste is via handeling. Je maakt een bepaalde beweging of voert een handeling uit die de mind helpt zich te concentreren op een bepaald object. Een andere manier is met behulp van woorden. Door het herhalen van bepaalde woorden leer je op een automatische wijze te denken over een bepaald object. De derde manier is met behulp van het geheugen. Het geheugen is als het depot van een bouwer. De bouwer haalt hier alles uit wat hij maar wil: tegels, pilaren, stenen, wat hij maar wil. Degene die zich op deze manier concentreert doet hetzelfde als kinderen die stenen hebben om speelgoedhuizen mee te bouwen. Hij verzamelt dingen in zijn geheugen en daarmee componeert hij objecten met als doel zich te concentreren op hetgeen hij wil.
Wat contemplatie betreft: slechts wanneer iemand ver genoeg is gevorderd kan hij contempleren; omdat contemplatie niet op een object, maar op een idee gebeurt. Men kan ongetwijfeld denken dat hij gereed is om alles te doen, en dat hij na concentratie kan contempleren; maar de natuur van de mind is zodanig dat ze je uit handen glipt op het moment dat je haar wilt grijpen. Derhalve heeft de mind als een koppig paard voordat je werkelijk begint te denken het object van de concentratie al van zich af geworpen. De mind is niet altijd zo onhandelbaar; hij blijkt onhandelbaar wanneer hij zelf wil heersen. Het is als het lichaam: je kunt je kalm voelen terwijl je op een natuurlijke wijze zit, maar zodra je gedurende vijf minuten helemaal stil zit begint je lichaam zich rusteloos te voelen; en is het nog moeilijker om de mind te laten gehoorzamen. Mystici vinden daarom een touw om de mind aan een bepaalde plaats vast te binden waar hij niet kan bewegen. Wat is dat touw? Dat touw is de adem. Met dat touw binden ze de mind vast en laten die staan waar zij die willen laten staan. Het is net als de vogel die zijn speeksel gebruikt om zijn nest te bouwen; zo is het ook met de mysticus die uit de adem atmosfeer creëert, licht en magnetisme creëert waarin hij dient te wonen.
Een kenmerk van de mind is dat hij op een grammofoonplaat lijkt: alles wat er ook maar op wordt ingekerft, kan die reproduceren; en een ander kenmerk van de mind is dat hij niet alleen iets reproduceert, maar ook creëert wat er op beïndrukt wordt. Als er lelijkheid wordt geregistreerd dan zal hij gebrek aan overeenstemming, disharmonie, produceren. Het leren van concentratie maakt de plaat schoon, laat die produceren wat wij willen en niet wat automatisch komt. In deze wereld ben je zo open voor impressies. Je loopt rond met je ogen en oren open, maar het zijn niet alleen de ogen en de oren die open zijn; de lippen zijn open om bekend te maken wat de ogen en de oren tot zich nemen, dat is het gevaarlijke deel.
Het derde deel van concentratie is meditatie. In deze graad wordt je communicatief; je communiceert met het stille leven en natuurlijk opent zich er een communicatie met het uiterlijke leven. Het is op dat moment dat iemand zich begint te realiseren dat zowel het uiterlijke als het innerlijke leven, dat alles in feite communicatief is. Het is op dat moment dat iemand begint te leren dat het stille leven de grootste leraar is en alles weet, iets wat nooit door studie of uit boeken geleerd kan worden. Het onderricht niet alleen, maar het verschaft ook die vrede, die vreugde, die macht en harmonie die het leven mooi maken.
Niemand kan beweren meditatief te zijn. Want een meditatief iemand hoeft dat niet met de lippen te zeggen. Zijn atmosfeer zegt dat en alleen de atmosfeer kan zeggen of dat wel of niet waar is. Ik vroeg mijn spirituele leraar eens wat het teken was van het kennen van God. Hij antwoordde: ´Niet degenen die de Naam van God uitschreeuwen, maar degenen die die in stilte zeggen´. Velen lopen rond en kijken, zoeken naar iets wat de moeite waard is, iets wat bewonderenswaardig is, maar is er niets meer bewonderingswaardig dan de ziel van de mens.
Verwerkelijking is het resultaat van de drie andere graden. In de derde soort ervaring beoefent de mens meditatie; maar in deze beoefent de meditatie de mens. Met andere woorden, het is niet langer de zanger die het lied zingt, maar het lied zingt de zanger. Deze vierde graad is een soort verruiming van het bewustzijn; het is de ontplooiing van de ziel; het is diep in jezelf duiken; het is communiceren met elk atoom van het leven dat in de gehele wereld bestaat; het is het ware ´ik´ verwerkelijken waarin de vervulling van het levensdoel zich bevindt.
