De natuur van de schepping is het verdubbelen van één. En dit verdubbelende aspect is de oorzaak van alle dualiteit in het leven; een deel is positief, het andere negatief; het ene expressief, het andere ontvankelijk. Derhalve staan spirit en natuur in deze schepping van dualiteit tegenover elkaar. Het eerste aspect is geluid en het volgende licht. In deze natuur-aspecten, of ontvankelijke aspecten is in eerste instantie alleen het licht werkzaam; maar wanneer je je dieper in de schepping begeeft is er geluid. In de natuur die tegenover spirit staat is het eerste wat wordt uitgedrukt licht en waar iemand als eerste op reageert is licht; en waar iemand vervolgens op reageert, en wat de mens dieper raakt, is geluid.
Het menselijk lichaam is een voertuig van de spirit, een voltooid voertuig dat alle verschillende aspecten van het schepping ervaart. Dit betekent niet dat alle andere vormen en namen die er in deze wereld bestaan, sommige als objecten, andere als schepsels, niet ontvankelijk zijn voor de expressie van de spirit. In werkelijkheid is elk object ontvankelijk voor de spirit en voor de werking van de spirit, die actief is in alle aspecten, namen en vormen van het universum. Je leest in de Masnavi van Rumi dat de aarde, het water, het vuur en de lucht voor de mens objecten zijn maar voor God levende wezens. Zij werken op Zijn bevel, net zoals de mens begrijpt dat levende wezens werkzaam zijn onder bevel van een meester. Als de schepping verklaard kan worden dan is dat door de fasen van geluid of van vibratie, die zich manifesteert in verschillende gradaties in al de gevariëerde vormen in het leven.
Zelfs alles wat we materie of substantie noemen, en alles wat niet lijkt te spreken of te weerklinken, is in werkelijkheid allemaal vibratie. En de schoonheid van de gehele schepping is dit dat de schepping op twee manieren werkzaam is geweest. Op de ene manier heeft ze zich uitgedrukt en op de andere manier heeft zij zichzelf tot een ontvankelijke vorm gemaakt. Er is bijvoorbeeld substantie, materie om aan te raken en er is een zintuig om te voelen, aan te raken. Er is een geluid en tegelijkertijd zijn er oren die geluid kunnen horen. Er is licht, er is vorm, er zijn kleuren; en tegelijkertijd zijn er ogen om ze te zien. En wat de mens schoonheid noemt is de harmonie van alles wat hij ervaart. Wat is muziek tenslotte? Wat wij muziek noemen is de harmonie van de hoorbare noten; maar in werkelijkheid is er muziek in kleur, is er muziek in lijnen, is er muziek in het woud waarin zich een variëteit aan bomen en planten bevindt; en er is harmonie in de wijze waarop ze met elkaar harmoniëren. Hoe ruimer de wijze waarop je de natuur observeert, hoe meer aantrekkingskracht die uitoefent op je ziel. Waarom? Omdat er daar een muziek is; en hoe breder jouw uitkijk op het leven wordt, hoe dieper je begrip van het leven is, hoe meer muziek er is waarnaar je kunt luisteren, de muziek die het gehele universum antwoordt. Maar degene van wie het hart geopend is hoeft niet naar het woud te gaan; hij kan temidden van een menigte muziek vinden. In dit tijdperk worden de menselijke ideëen zo veranderd tengevolge van materialisme dat er nauwelijks enig onderscheid van persoonlijkheid is. Maar als je de menselijke natuur bestudeert dan zie je dat zelfs een piano of duizend octaven niet de variëteit van de menselijke natuur zouden kunnen reproduceren. Hoe mensen het met elkaar eens zijn, hoe ze het niet met elkaar eens zijn; sommigen worden na een ontmoeting van een seconde vrienden, sommigen kunnen na jaren nog geen vrienden worden. Konmen maar zien op welke toonhoogte de verschillende zielen zijn afgestemd, in wat voor verschillende octaven mensen spreken, welke normen verschillende mensen hebben! Soms zijn er twee mensen die het niet met elkaar eens zijn en als er dan een derde bijkomt verenigen ze zich. Is dat niet de natuur van muziek? Hoe meer je de harmonie van muziek bestudeert en vervolgens de menselijke natuur, hoe de mensen het met elkaar eens en oneens zijn, hoe er aantrekkingskracht en afweer is, hoe meer je zult zien dat het allemaal muziek is.
Er is echter een andere kwestie die begrepen moet worden. Dat wat een mens over het algemeen kent is de wereld die hij om zich heen ziet. Maar weinig mensen doen er moeite voor te zien dat er zich iets voorbij hetgeen zij rond om zich heen zien bevindt. Voor velen is het slechts een fabel wanneer ze horen dat er twee werelden zijn. Maar als je diep binnenin jezelf zou kijken dan zou je zien dat het niet slechts twee werelden zijn; het zijn zo veel werelden dat dat voorbij de expressie gaat. Dat deel van je wezen dat ontvankelijk is is meestal in de gemiddelde mens gesloten. Wat hij weet is naar buiten toe uitdrukken en vanuit dezelfde sfeer ontvangen vanwaaruit hij vanuit zichzelf kan ontvangen. Het verschil bijvoorbeeld tussen een eenvoudig iemand en een denkend iemand met dieper begrip is dat wanneer een eenvoudig iemand een woord heeft ontvangen hij het alleen met zijn oren heeft gehoord; terwijl de denkende persoon daarentegen hetzelfde woord tot aan zijn mind heeft ontvangen. Hetzelfde woord heeft bij de een de oren en bij de ander het hart bereikt. Als dit eenvoudig voorbeeld waar is, dan laat dat zien dat in dezelfde tijd de ene persoon slechts in deze uiterlijke wereld leeft, een ander in twee werelden leeft en een derde in veel werelden leeft. Wanneer iemand vraagt: ´Waar zijn deze werelden? Zijn ze boven de hemel, of onder de aarde?´ dan is het antwoord dat al deze werelden op dezelfde plaats zijn als waar die persoon zelf is.
Zoals een dichter heeft gezegd: ´Het hart van de mens, als het eenmaal verruimd is, wordt groter dan alle hemelen´. De diepe denkers van alle tijden hebben derhalve geloofd dat het enige principe om tot het leven te ontwaken het principe van het leegmaken van het zelf is. Met andere woorden: jezelf een helderder en volledigere verblijfplaats te maken teneinde alle ervaringen op een helderdere en op een volledigere wijze van een verblijfplaats te voorzien. De tragedie van het leven, alle kommer en kwel ervan, behoren grotendeels tot de oppervlakte van het leven van de wereld. Als we volledig ontwaakt zouden zijn voor het leven, als je op het leven zou kunnen reageren, als je het leven zou kunnen waarnemen, dan zou je niet uitkijken naar wonderen, dan zou je niet met spirits hoeven te communiceren; want elke atoom in deze wereld is een wonder als je met open ogen kijkt.
In antwoord op de vraag wat de ervaring is van degenen die diep in het leven duiken, en die de diepte binnenin aanraken, heeft Hafiz gezegd: ´Het is niet bekend hoe ver weg de bestemming is, maar ik weet dit, dat muziek van verre naar mijn oren toe komt´. De muziek van de sferen is, volgens het gezichtspunt van de mysticus, als de vuurtoren in de haven die een mens vanaf de zee ziet, die hem vertelt dat hij zijn bestemming nadert. Welke muziek mag dat dan wel wezen? Als er geen harmonie in de essentie van het leven zou zijn, dan zou het leven geen harmonie in deze wereld van variëteit hebben geschapen. En dan zou de mens niet verlangd hebben naar iets wat er niet in zijn spirit is. Alles in deze wereld wat harmonie lijkt te ontberen is in werkelijkheid de beperking van je eigen visie. Hoe ruimer de horizon van zijn observatie wordt, hoe meer harmonie hij in zijn leven geniet. Juist in de diepte van het wezen van de mens wordt de harmonie van de werkzaamheid van het gehele universum in een perfecte muziek samengevat. Derhalve is de muziek van de sferen de muziek die de bron is van de schepping, de muziek die wordt gehoord terwijl je reist naar het doel van de gehele schepping. En die wordt gehoord en daar wordt van genoten door degenen die juist de diepte van hun eigen leven aanraken.
